6 czerwca 2019 r. Rada Unii Europejskiej formalnie zaakceptowała przyjętą 2 miesiące temu przez Parlament Europejski dyrektywę o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, mającą zastąpić dotychczasowe przepisy, czyli tzw. dyrektywę PSI (2003/98/WE) i jej nowelizację – dyrektywę 2013/37/UE. W intencji prawodawców, nowy akt prawny ma znacząco zwiększyć dostępność i innowacyjne wykorzystanie danych sektora publicznego i danych wytworzonych w wyniku finansowania ze środków publicznych.

W dokumencie tym rozszerzono zakres ponownego wykorzystywania o kolejne typy zasobów, włączając do nich dane badawcze. Zakresem dyrektywy objęto również nowe podmioty, w tym instytucje naukowe oraz instytucje finansujące badania, zobowiązując je do przekazywania bezpłatnie wszystkim zainteresowanym danych wytworzonych w toku badań, przy czym główny nacisk położono na kwestie związane z umożliwieniem ich ponownej eksploatacji, w celach komercyjnych i niekomercyjnych, zgodnie z przepisami dyrektywy.

„Dane badawcze” zdefiniowano jako „dokumenty w formie cyfrowej, inne niż publikacje naukowe, które są gromadzone lub opracowywane w ramach działalności badawczo-naukowej i są wykorzystywane jako dowody w procesie badawczym bądź też są powszechnie akceptowane w środowisku naukowym jako konieczne do weryfikacji poprawności ustaleń i wyników badań” (art. 2, p. 9).

W praktyce chodzi m.in. o wyniki pomiarów, eksperymentów, obserwacji, ankiet, zdjęcia, nagrania wywiadów, specyfikacje i metadane. Co istotne, obowiązek udostępnienia danych do ponownego wykorzystania dotyczy tych dokumentów, które powstały dzięki finansowaniu ze środków publicznych i są już dostępne w repozytoriach instytucjonalnych lub dziedzinowych. Z zakresu stosowania wyłączone są natomiast prace publikowane w czasopismach naukowych ze względu na dodatkowe wyzwania związane z zarządzaniem prawami.

Nowe przepisy zobowiązują kraje członkowskie UE do opracowania własnej polityki otwartości, czyli wdrożenia odpowiednich regulacji prawnych i prowadzenia działań mających zagwarantować powszechny dostęp do danych na możliwie najwcześniejszym etapie ich rozpowszechniania oraz zapewnić, by politykę tę przyjęły wszystkie organizacje prowadzące i finansujące badania naukowe ze środków publicznych.

Nowa dyrektywa ma wejść w życie w czerwcu 2021 r. Państwa członkowskie mają zatem 2 lata na wdrożenie nowych przepisów i dostosowanie do nich prawa krajowego. W Polsce przyjęcie dyrektywy wiąże się z koniecznością zmiany ustawy z dnia 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego.

Dalsze prace Komisji Europejskiej nad stworzeniem europejskiej infrastruktury otwartej nauki zakładają dookreślenie zbiorów danych o szczególnym znaczeniu społeczno-gospodarczym (zbiory o wysokiej wartości). Propozycja obejmuje zbiory danych instytucji prowadzących badania naukowe, które mają być dostępne bezpłatnie i w sposób otwarty na terenie UE, za pośrednictwem interfejsów API.