Co to jest open access?
W dowolnym tłumaczeniu to może być po prostu tylko „otwarty dostęp”, ale kiedy używamy tego terminu w odniesieniu do nauki to w dwóch kontekstach 1) społecznego Ruchu Open Access (Open Access Movement) lub 2) modeli komunikacji naukowej (open access models). A kontekst naukowy jest tu bardzo ważny, bo Ruch Open Access powstał w latach 90. poprzedniego wieku razem z udostępnieniem internetu i pomysłem naukowców na upowszechnianie ich artykułów i innych wyników badań właśnie za pomocą sieci.
Czym jest Ruch Open Access?
Oficjalnie Ruch Open Access powstał w roku 2002, kiedy to grupa naukowców, bibliotekarzy i działaczy społecznych spotkała się w Budapeszcie z inicjatywy Open Society Institute i opracowała Deklarację Open Access. Od tego czasu na świecie powstało wiele organizacji, grup działania, zespołów, koalicji, które działają na rzecz otwierania zasobów naukowych. Dzięki wieloletniemu lobbingowi i pracy udało się działaczom tego ruchu wprowadzić bardzo poważne rozwiązania systemowe i technologiczne w świat nauki, które spowodowały, że teraz w Internecie mamy setki milionów materiałów naukowych dostępnych za darmo dla każdego zainteresowanego.
Czym są modele open access?
Modele open access (otwartego dostępu do wiedzy) – są to systemy założeń, pojęć i zależności między nimi, związane z produkcją i dystrybucją wiedzy, otwartą komunikacją naukową pozwalający opisać w przybliżony sposób, jak naukowcy, bibliotekarze i inni uczestnicy tego procesu wymieniają się wiedzą. Jak ją tworzą, gromadzą, archiwizują, udostępniają czy publikują. Przeciwieństwem do modelu otwartego komunikacji naukowej jest model zamknięty np. subskrypcyjny. Możemy mówić o modelach prawnych, recenzyjnych, ekonomicznych czy technicznych. Przykładowym modelem prawnym jest stosownie wolnych licencji Creative Commons dla oznaczania uwolnionych utworów.
Co to są otwarte kanały komunikacji naukowej?
Kanał komunikacji otwartej – jest to otwarte połączenie – pozbawione barier prawnych, technologicznych czy ekonomicznych – pomiędzy nadawcą i odbiorcą informacji naukowej i odwrotnie. Otwarty sposób gromadzenia, przesyłania, udostępniania czy publikowania zasobów wiedzy za pomocą różnego typu nośników fizycznych (mediów), dziś wsparty przez technologię elektroniczną. Kanałem komunikacji może być: elektroniczna platforma czasopisma naukowego, kursu e-learningowego, platforma konferencyjna, webinarium, e-laboratorium (udostępnianie metod badawczych), repozytorium czy baza danych badawczych.
Co to jest preprint?
Preprint – jest to wstępna wersja pracy (dawniej zwany maszynopisem, rękopisem), która nie przeszła przez procedury recenzenckie i publikacyjne u wydawców.
Czy mogę zamieszczać preprint w repozytorium?
Tak, preprint zawsze możemy zamieścić w repozytorium.
Co to jest postprint?
Postprint jest to artykuł naukowy po recenzjach i korektach opublikowany w czasopiśmie naukowym (ostateczna wersja tekstu), książce czy innym zbiorze.
Czy mogę zamieszczać postprint w repozytorium?
To zależy, jaką umowę podpisałaś/eś z wydawcą czy instytucją, która twój utwór opublikowała. Jeśli oddałaś/eś wszystkie prawa innemu podmiotowi, to sprawdź umowę i jej zapisy lub wejdź do bazy danych Sherpa/Romeo i wyszukaj wydawcę lub tytuł czasopisma, w którym opublikowałeś utwór. Baza ta zawiera polityki wydawców wobec deponowania prac w otwartych repozytoriach instytucjonalnych. Wielu wydawców zgadza się na taki depozyt. Baza nie zawiera niestety polityk wszystkich polskich wydawców, ponieważ one ich nie posiadają.
Co to są otwarte dane badawcze (datasets, research data)?
Otwarte dane badawcze są to dane surowe lub przetworzone powstające w trakcie procesów badawczych, w laboratoriach naukowych, w zespołach i środowiskach uczonych. Mogą to być ankiety, wywiady gromadzone w trakcie badań środowiskowych, kwerendy, notatki, statystyki, wykresy, fotografie z badań archeologicznych, medyczne zdjęcia rtg czy tomografii, pomiary wszelkiego typu, oprogramowanie, itd.
Czy mogę zamieszczać dane badawcze w Internecie?
Tak, jest teraz wiele zachęt i możliwości umieszczania danych badawczych w repozytoriach otwartych. Sprawdź rejestr re3data, który gromadzi i weryfikuje informacje o repozytoriach z całego świata. Możesz w nim wybrać sobie repozytorium ze swojej dziedziny i sprawdzić, czy jesteś uprawniony do składowania w nim swoich danych.
