Polityki otwartości w nauce w Polsce – raport KOED
Polska ma od 2015 roku politykę open access, co prawda wyrażoną przez dokument „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce”, który jest dość ogólny, ale jest to początek budowania większej spójniejszej koncepcji. Polityka powstała w wyniku prac Zespołu doradczego do spraw otwartego dostępu do treści naukowych, powołanego przez MNiSW 20 marca 2015 roku.
W lutym 2016 ukazał się nowy raport Platformy Otwartej Nauki zatytułowany „Otwarty dostęp w instytucjach naukowych”. Został on napisany z myślą o osobach odpowiedzialnych za upowszechnianie dorobku instytucji naukowych: kadrze kierowniczej, redaktorach repozytoriów i bibliotekarzach, ale także o pracownikach działów promocji, centrów transferu technologii i działów prawnych. Publikację można traktować jako uzupełnienie raportu „Otwarta nauka w Polsce 2014. Diagnoza”, w którym zespół PON zbadał stan otwartości w polskiej nauce w 2014 r.
W roku 2019 KOED opracował raport na temat wdrażania polityk otwartościowych na uczelniach polskich a Narodowe Centrum Nauki przystąpiło w roku 2018 do koalicji realizującej PlanS – koordynator Science Europe AISBL. W roku 2019 zaczęło wdrażać nowe zasady przyznawania grantów respektujących zasady otwartości.
Rekomendacje dla donatorów nauki
- Stworzyć własną politykę OA;
- Dodać zapisy w regulaminach i umowach grantowych dotyczące OA;
- Wymagać sprawozdań w zakresie otwartości;
- Wymagać zapisów o finansowaniu publicznym w metadanych publikacji;
- Zalecać grantobiorcom określanie statusu prawnego publikacji (podawanie licencji);
- Określić koszt publikowania otwartego jako kwalifikowalny;
- Szkolić pracowników i beneficjentów w zakresie OA i promować ideę w środowisku nauki.
Jedyną instytucją rządową w Polsce w roku 2019 i 2020, która miała politykę i konkretne rozwiązania było Narodowe Centrum Nauki. Nakazuje ono, by naukowcy przedstawili we wnioskach grantowych plan zarządzania danymi badawczymi. Zalecają, by dane były otwierane na ile to możliwe.
Rekomendacje dla MNiSW
- Realizować plan Komisji Europejskiej związany z Open Science;
- Zapewnić koordynację strategiczną działań na rzecz otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce;
- Monitorować i ewaluować działania oraz sprawozdawać KE wyniki tych prac;
- Dążyć do zapewnienia wspólnej infrastruktury informatycznej przez dotacje dla podmiotów mających potencjał jej stworzenia;
- Rozważyć wprowadzenia wymogów OA dla wydawców w umowach grantowych programów ministerialnych;
- Rozważyć zmiany w ustawach tak, by można było upowszechniać wyniki badań w modelach OA.
W Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce pojawiły się zapisy o otwartości czasopism naukowych oraz wykładów w artykule 73 i 401.
Art. 73. 1. Zajęcia są prowadzone przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w danej uczelni posiadających kompetencje i doświadczenie pozwalające na prawidłową realizację zajęć oraz przez inne osoby, które posiadają takie kompetencje i doświadczenie.
2. W ramach programu studiów o profilu: 1) praktycznym – co najmniej 50% godzin zajęć prowadzonych jest przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w tej uczelni jako podstawowym miejscu pracy; 2) ogólnoakademickim – co najmniej 75% godzin zajęć prowadzonych jest przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w tej uczelni jako podstawowym miejscu pracy.
3. Wykłady w uczelni są otwarte, jeżeli jej statut nie stanowi
Art. 401. 1. Minister ustanawia program „Wsparcie dla czasopism naukowych”, którego celem jest podniesienie poziomu praktyk wydawniczych i edytorskim umożliwiających wejście polskich czasopism naukowych w międzynarodowy obieg naukowy.
2. Do programu mogą przystąpić wydawcy polskich czasopism naukowych o wysokim poziomie naukowym, nieujętych w bazach, o których mowa w art. 265 ust. 9 pkt 2 lit. a.
5. Wydawca, który otrzyma środki finansowe w ramach programu, jest obowiązany upowszechniać w Internecie publikacje naukowe opublikowane w czasopiśmie naukowym w okresie realizacji projektu, w trybie otwartego dostępu, w sposób bezpłatny i bez technicznych ograniczeń.
