Dane badawcze w wolnym dostępie? W Polsce zdarza się to rzadko, ale co o wdrażaniu polityk w tym zakresie sądzą inne europejskie kraje? RECODE to projekt, którego celem było wypracowanie rekomendacji do otwierania danych badawczych. Poniżej podsumowanie najważniejszych wątków.
il. opensourceway, źródło: http://creativecommons.org/tag/psi, CC BY-SA
Oprócz podania ogólnych rekomendacji dotyczących potrzeby udostępniania danych badawczych, uszczegółowiono je ze względu na uczestników komunikacji naukowej: grantodawców, instytucje badawcze, menadżerów zarządzania danymi i wydawców. Projekt pozwolił ustalić, że dostęp do danych badawczych, jako kierunek rozwoju nauki, jest przyjmowany przez wszystkie grupy jako pozytywny i korzystny. Jednak droga do realizacji tego planu widziana jest przez te grupy różnie. Wynika to choćby z różnych praktyk badawczych w poszczególnych dziedzinach nauki, ale też z coraz większych nakładów na naukę realizowanych poprzez granty (zatem wzrastanie znaczenia grantodawców) czy z wymagań instytucji naukowych wobec swoich pracowników.
fot. Billy Meinke, źródło: http://creativecommons.org/tag/open-science, CC BY
Wyzwaniem jest również infrastruktura i technologia, w której dane są udostępniane. W projekcie RECODE skupiono się przede wszystkim na pięciu kategoriach: różnorodności danych i możliwości ich szerokiego wykorzystania, dostępności, ochronie, jakości oraz bezpieczeństwie. Ustalono, że problemy technologiczne należą do drugorzędnych w stosunku do finansowych, kulturowych i prawnych.
Wyzwania prawne związane są przede wszystkim z prawami autorskimi do danych i baz, w których są umieszczane, oraz tajemnicą zawodową badaczy. Jako problemy etyczne wymieniono niezgodne z zamierzeniami ponowne wykorzystanie danych, nierówną dystrybucję wyników badań czy nieproporcjonalny wpływ uwolnionych danych na wolność naukową. Rozwiązaniem rekomendowanym przez RECODE jest między innymi stosowanie wolnych licencji.
il. Martin Clavey, źródło: https://www.flickr.com/photos/mclapics/6121420214/, CC BY-SA
Grantodawcy są (czy też stają się) głównymi interesariuszami w ekosystemie otwartej nauki. Rozwijają polityki zarządzania danymi, dostępu do nich i ich ochrony. Decydują o wydatkowaniu środków w procesie otwierania danych badawczych. Różnią się między sobą pochodzeniem (publicznym lub prywatnym), wielkością dostępnych środków i specjalizacjami naukowymi. Dlatego RECODE rekomenduje rozwijanie w tych instytucjach polityk z jasno wyznaczonymi dla wszystkich grup rolami i obowiązkami w procesie komunikacji naukowej oraz planów realizujących te polityki. Zadaniem grantodawców jest, w opinii RECODE, wdrażanie dostępu do danych badawczych oraz ich ochrona. Do ich obowiązków zalicza się również promocja otwartych danych – jako podstawowy element otwartej nauki – i przyjęcie roli inicjatora dyskusji pomiędzy badaczami, instytucjami badawczymi, menadżerami danych oraz wydawcami.
Ciekawym wydaje się podkreślenie roli menadżerów danych jako niezbędnych w procesie badawczym i zarządzaniu generowanymi danymi. Są nimi centra zarządzania danymi, biblioteki czy archiwa.
Nie da się ukryć, że polska rzeczywistość naukowaróżni się od tej opisanej przez ośmiu partnerów projektu (z Wielkiej Brytanii, Holandii, Grecji, Włoch oraz Szwecji). Temat otwierania dostępu do danych badawczych jest w Polsce prawie niepodejmowany. Rozpowszechnianie idei otwartej nauki skupia się u nas na razie na dostępie do publikacji naukowych. Oby kolejnym krokiem były dane, prawdziwa siła nauki.
Wszystkie rekomendacje oraz praktyczny przewodnik po tworzeniu i rozwijaniu polityk otwartości dla grantodawców, instytucji badawczych oraz wydawców można przeczytać TUTAJ.
Konferencja „Open Access to Research Data as a Driver for Open Science” w Atenach (15-16.01.2015), w której Biblioteka Otwartej Nauki miała przyjemność uczestniczyć, była podsumowaniem projektu RECODE i wypracowanych w jego trakcie rekomendacji dla grantodawców, instytucji badawczych, menadżerów danych oraz wydawców związanych z otwartością danych badawczych.
