Co roku 1 stycznia otwierany jest dostęp do utworów, materiałów edukacyjnych, dzieł twórców, które przestały podlegać restrykcjom praw autorskich. W myśl obowiązującego w Polsce prawa, dzieła takie należą do domeny publicznej po upływie 70 lat po śmierci autora lub – w przypadku utworów anonimowych – od daty pierwszego rozpowszechnienia.
Czym jest domena publiczna?
Domena publiczna to przestrzeń WSPÓLNA, do ktorej należą materiały pozbawione ograniczeń wynikających z istnienia autorskich praw majątkowych. Utwory wchodzące do domeny publicznej mogą być swobodnie kopiowane i rozpowszechniane, a także wykorzystywane do tworzenia adaptacji i twórczego przetwarzania przez nauczycieli, artystów, grafików czy filmowców, także w celach komercyjnych. Każde wykorzystanie musi oczywiście szanować prawa osobiste twórców, wygaśnięcie praw majątkowych nie pozwala na przykład przypisywać sobie autorstwa dzieł z domeny publicznej.
Zgodnie z polskim prawem 70 lat po śmierci twórcy wygasają prawa autorskie do jegoj twórczości. Utwory: powieści, opowiadania, poezje, dzieła malarskie i muzyczne czy fotografie można odtąd swobodnie wykorzystywać do dowolnych celów. Dzieła z domeny publicznej mogą być publikowane online przez biblioteki cyfrowe, przedrukowywane w prasie i książkach, przetwarzane w programach graficznych, swobodnie wykorzystywane jako materiał dydaktyczny itp. Tak zróżnicowane sposoby użycia nie byłyby możliwe, gdyby prawa autorskie majątkowe do nich wciąż obowiązywały.
„Wydawałoby się, że wygasanie praw 70 lat od śmierci twórcy to bardzo prosta zasada pozwalająca bez wątpliwości ustalić, czy dany utwór jest w domenie publicznej. Tymczasem owe 70 lat nie zawsze liczy się od śmierci twórcy, nie zawsze wiadomo, kto jest twórcą i czy na pewno mamy do czynienia z oryginałem, czy też z jego współczesnym opracowaniem. Kilka lat temu wprowadzono poza tym dodatkowe prawa dla wydawców dzieł z domeny publicznej, które powodują, że dzieła te mogą być w pewnym sensie ponownie zawłaszczone. To wszystko sprawia, że korzystanie z domeny publicznej czasami przypomina żeglowanie po morzu koralowym… nigdy nie wiadomo, co czyha pod powierzchnią spokojnej wody” – mówi radca prawny, dr Krzysztof Siewicz, członek zespołu Platforma Otwartej Nauki przy ICM UW.
Nowe utwory w domenie publicznej
1 stycznia do domeny publicznej wchodzi twórczość osób zmarłych w 1945 r. Są wśród nich m.in. Wanda Zembrzuska (ur. 1889-1945), – działaczka Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, dziennikarka i reportażystka; Wincenty Witos (ur. 1874), – działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier odrodzonej RP; Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (ur. 1891), – poetka i dramatopisarka; Tadeusz Stanisław Wilkosz (ur. 1892) – autor witraży; César Álvarez Dumont (ur. 1866), – hiszpanski malarz i ilustrator; Stefan Banach (ur. 1892), – matematyk, jeden z przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej; Béla Bartók (ur. 1881), – węgierski kompozytor i badacz muzyki; Wacław Bębnowski (ur. 1865), – rzeźbiarz; Teresa Bogusławska (ur. 1929), – polska poetka, konspirantka, uczestniczka powstania warszawskiego; Josef Čapek (ur. 1887), – czeski malarz, pisarz i poeta, brat pisarza Karla Čapka; Emily Carr (ur. 1871), – kanadyjska podróżniczka i malarka; Stanisław Ciesielczuk (ur. 1906), – poeta; Tytus Czyżewski (ur. 1880), – malarz, poeta i krytyk; Paul Valéry (ur. 1871), – francuski poeta, eseista i prozaik czy włoski kompozytor Pietro Mascagni (ur. 1863).
Domena publiczna dla kultury i edukacji dziś
„Wyobraźmy sobie, że cała wiedza i twórczość ludzkości jest dostępna na wyciągnięcie ręki i że możemy ją swobodnie wykorzystywać do własnych celów, w dowolny sposób, który najlepiej odpowiada naszym potrzebom. Brzmi nieprawdopodobnie? A nie powinno, ponieważ domena publiczna to właśnie taki zasób, który stanowi wspólną własność nas wszystkich i z którego wszyscy możemy czerpać. Dlatego tak istotne jest promowanie domeny publicznej i oraz edukowanie na temat sposobów i zasad jej wykorzystania, aby ten potencjał mógł realizować się pełniej i był dostępny dla możliwie najszerszej grupy twórców, użytkowników, obywateli” – mówi Aleksandra Janus z Centrum Cyfrowego.
Dzień Domeny Publicznej to święto kultury otwartej dla wszystkich. Polskie obchody Dnia Domeny Publicznej odbędą się 29 stycznia w Warszawie.
Więcej informacji o domenie publicznej wraz z listą twórców, których twórczość będzie wolna od 1 stycznia 2016 roku znaleźć można na stronie http://domenapubliczna.org/