Dlaczego open access w Horyzoncie 2020?
Nowy program naukowy dla Europy zaplanowany na lata 2014-2020 wprowadza bardzo poważne zmiany, jeśli chodzi o upowszechnianie wyników badań i popularyzację ich w społeczności europejskiej. Pojawia się w nim wymóg otwartego upowszechniania wyników badań w Internecie (research publications) oraz pilotaż związany z upowszechnianiem surowych danych badawczych (datasets, row data, research data).
Najważniejszym dokumentem informacyjnym o zasadach upowszechniania wyników badań dla beneficjentów tego programu jest Guidelines on Open Access to Scientific Publications and Research Data in Horizon 2020 ogłoszony w roku 2013. Istotnym jest także informator związany z surowymi danymi badawczymi Guidelines on Data Management in Horizon 2020, potrzebny dla tych dziedzin, które obejmie pilotaż otwartości.
Dokumenty programowe, które zawierają konkretne wymogi dla beneficjentów, wynikające bezpośrednio z postanowień Parlamentu Europejskiego, są to wniosek aplikacyjny oraz umowa, którą trzeba będzie podpisać, przed przystąpieniem do programu. Poniżej podajemy te fragmenty z dokumentów, które odnoszą się do zasad open access, warto je przejrzeć, by zorientować się, jakie wymogi są stawiane w programie i zdecydować, czy jesteśmy w stanie je spełnić:
Fragment wniosku aplikacyjnego dotyczący zasad upowszechniania wyników badań
Fragment umowy projektowej dotyczący zasad upowszechniania wyników badań (polska wersja umowy)
Praktyczne wskazówki dla beneficjentów
Co deponować?
- Czytelną dla maszyny kopię elektroniczną artykułu czy raportu z badań – wersję finalną tekstu po recenzjach opublikowaną w dowolnym wydawnictwie (postprint w pdf).
lub
- Finalną wersję rękopisu zaakceptowanego do publikacji czy raportu z badań (preprint w pdf)
Gdzie deponować?
Unia Europejska zaleca upowszechnianie wyników badań zarówno w repozytoriach otwartych, jak i czasopismach otwartych.
Polska ma częściowo przygotowaną infrastrukturę informatyczną, która pozwoli się naszym beneficjentom na wywiązanie się z zaleceń wobec otwartego upowszechniania wyników badań. Niektóre polskie uczelnie mają już otwarte repozytoria, w których będzie można składować publikacje czy raporty wynikające z badań Horyzontu 2020, a dla tych którzy nie mają uczelnianych repozytoriów jest dostępne ogólnopolskie repozytorium CEON tworzone przez ICM UW.
Polskie repozytoria:
- ECNIS – Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
- AMUR – Uniwersytet A. Mickiewicza, Poznań
- RUW – Uniwersytet Warszawski
- CEON – ogólnopolskie repozytorium naukowe ICM
- RUMAK – Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu
- SUW – Politechnika Krakowska
- IBB PAS – Polska Akademia Nauk, Warszawa
- ENY – Politechnika Wrocławska
- RUŁ – Uniwersytet Łódzki
- PCSS – Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe
- WSB-NLU – Wyższa Szkoła Biznesu w Nowym Sączu
- ArtDok Polska – Instytut Historii Sztuki UJ
- eRIKA – Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie
- Repozytorium Polsko-Japońskiej Wyższej Szkoły Technik Komputerowych
- RePolis – Politechnika Śląska
- RUB – Uniwersytet w Białymstoku
- Baza Wiedzy Politechniki Warszawskie
- oPUB – Repozytorium Dolnośląskiej Szkoły Wyższej
- Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego
- Repozytorium Politechniki Poznańskiej
- Repozytorium UJ
- Repozytorium Uniwersytetu Papieskiego
- RepoS – repozytorium Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach
- Repozytorium Uniwersytetu Rzeszowskiego
- Cyrena – repozytorium Politechniki Łódzkiej
- RCIN – Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych
- Repozytorium Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
- WIR – Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
- Repozytorium uczelniane AWF Warszawa
- Repozytorium cyfrowe UTP w Bydgoszcz
Wyniki badań mogą być także składowane w repozytoriach instytucjonalnych liderów projektu lub w europejskim repozytorium Zenodo tworzonego w CERN, a także w repozytoriach dziedzinowych (lista tych repozytoriów do wglądu tu).
Czasopisma otwarte, w których można publikować artykuły znajdują się na światowej liście tworzonej przez Uniwersytet w Lund – DOAJ. zachęcamy do ich przejrzenia i wyszukania odpowiedniego czasopisma. Można także publikować artykuły w czasopismach przez siebie wybranych u komercyjnych wydawców, którzy zwykle stosują oni odpłatne modele open access, trzeba wówczas zaplanować w projekcie odpowiednie kwoty na pokrycie tych opłat. Najpoważniejsza lista czasopism naukowych tworzona jest na Uniwersytecie w Regensburgu.
W razie niepewności co do polityki open access jakiegoś wydawcy światowego polecamy listę SHERPA/ROMEO tworzoną w Wielkiej Brytanii przez instytucję JISC, na której można znaleźć dokładną informację o tym, jakie modele open access stosują poszczególni wydawcy lub wręcz poszczególne tytuły czasopism naukowych.
Kiedy deponować?
Każdy beneficjent musi upowszechnić tekst jak najszybciej, najlepiej w dniu publikacji. Każdy beneficjent musi zapewnić otwarty dostęp do zdeponowanych publikacji – w repozytorium – od razu lub w terminie sześciu miesięcy od daty publikacji ( a dwunastu miesięcy dla nauk społecznych i humanistycznych).
Beneficjenci muszą również zapewnić otwarty dostęp do metadanych bibliograficznych, które identyfikują publikację. Metadane bibliograficzne muszą być przygotowane w formacie standardowym i obejmować poniższe dane:
- zapis o tym, że publikacja została wyprodukowana w ramach UE i Horyzontu 2020.
- nazwę akcji, akronim projektu oraz numer grantu;
- datę publikacji, długość okresu embarga, jeżeli ma to zastosowanie;
- trwały identyfikator upowszechnionego tekstu.
Jeśli beneficjent naruszy którekolwiek ze zobowiązań, dotacja może być zmniejszona.
Prawa autorskie
We wszystkich przypadkach, Komisja zachęca autorów do zachowywania swoich praw majątkowych a przyznawania wydawcy jedynie odpowiedniej licencji. Międzynarodowa organizacja Creative Commons oferuje przydatne rozwiązania w tym zakresie (np. CC–BY, zob. licencje Creative Commons Polska).
Polecamy zapoznanie się z publikacją Centrum Cyfrowego Wolne licencje w nauce. Instrukcja. Książka jest skierowana do autorów – humanistów (choć nie tylko), chcących dowiedzieć się jak efektywnie udostępniać i zwiększać widoczność swoich prac w sieci dzięki wolnym licencjom.
W Instrukcji znajdziemy:
- przystępne wyjaśnienie podstaw prawa autorskiego i licencji Creative Commons,
- argumenty, że warto wykorzystywać wolne licencje do publikowania własnych prac i pokazujemy dlaczego,
- praktyczną instrukcję m.in. tego, jak czytać umowy wydawnicze i na co zwracać uwagę, aby zapewnić jak najszerszy dostęp do własnej publikacji naukowej.
Szkolenia indywidualne
Koalicja Otwartej Edukacji, która ma grupę aktywistów działającą na rzecz otwartej nauki, może przygotować szkolenie dla konkretnej uczelni czy instytucji naukowej, która ma potrzebę poszerzenia swojej wiedzy w zakresie metod i sposobów upowszechniania wyników badań w Internecie. Szkolenie może być skierowane zarówno do administracji, jak i pracowników instytucji.
Zainteresowani mogą kontaktować się z redaktorką naczelną portalu Bożeną Bednarek-Michalską (działaczką ruchu open access od 2001 roku) w tej sprawie.
Polityka Europy i Polski
W lipcu 2012, Komisja Europejska opublikowała komunikat „Towards better access to scientific information: Boosting the benefits of public investments in research”, w którym wyjaśnione zostały cele polityki open access i jej waga dla programu „Horizon 2020”, następnie ukazały się Rekomendacje skierowane do członków Unii wskazujące, że należy tworzyć polityki krajowe w zakresie otwierania zasobów nauki. W Polsce MNiSW rozpoczęło w sierpniu 2014 roku wstępne konsultacje z ekspertami oraz debaty ze wszystkimi zainteresowanymi stronami w celu wypracowania polityki otwartości w nauce dla kraju. W październiku roku 2015 powstała Polityka Polski w zakresie otwarcia zasobów nauki: „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce”
Promocja otwartości w Horyzoncie 2020
Biblioteka Uniwersytec
ka w Toruniu przygotowała plakat promocyjny i informacyjny na temat otwartości w programie Horyzont 2020. Plakat jest upowszechniany na wolnej licencji CC BY-SA, można go sobie pobrać i wykorzystać w dowolnym celu. Był dotowany przez MNiSW ze strumienia finansowego DUN. Zalecamy robienie kampanii informacyjnych w swoich instytucjach. Rozlepianie plakatów wszędzie tam, gdzie są naukowcy, którzy wezmą udział w programie.
Do druku pobierz:
