Raport „Otwarta nauka w Polsce 2014. Diagnoza”
Coraz więcej polskich publikacji naukowych jest dostępnych bezpłatnie przez internet, dzięki czemu może z nich korzystać nie tylko środowisko akademickie, ale również wszyscy, którzy potrzebują wiedzy naukowej w swojej codziennej pracy, edukacji czy rozwoju biznesu. Wciąż jednak brakuje instytucjonalnych strategii i polityk w zakresie otwartego dostępu, a inne ważne elementy otwartej nauki, takie jak otwarte dane, nie doczekały się jeszcze realizacji.
Światowa nauka podlega w ostatnim czasie dynamicznym przemianom, dzięki którym wyniki pracy naukowców mogą być jeszcze efektywniej wykorzystywane dla dobra całego społeczeństwa. Również w Polsce od kilku lat obecne są inicjatywy, których celem jest otwieranie nauki. Nowy raport “Otwarta Nauka w Polsce 2014. Diagnoza” opisuje stan otwartości w polskiej nauce. Według danych przedstawionych w raporcie w Polsce otwarte są przede wszystkim czasopisma naukowe. Prawie połowa (49%) spośród niemal 2000 czasopism punktowanych z wykazu MNiSW udostępnia swoje bieżące numery bezpłatnie w internecie. Wzrasta popularność praktyk otwartościowych wśród badaczy: 59% przebadanych naukowców przynajmniej raz udostępniło w sposób otwarty swoją pracę, choć tylko niespełna 12% z nich robi to regularnie. 74% respondentów popiera udostępnianie w sposób otwarty wyników wszystkich badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Powstają pierwsze repozytoria instytucjonalne i dziedzinowe, w których naukowcy mogą umieszczać swoje prace (artykuły, książki, rozprawy doktorskie czy raporty) – jest ich obecnie 22. Wciąż jednak brakuje strategii i polityk instytucji naukowych, finansujących badania i rządowych, które wzmocniłyby lokalne i oddolne inicjatywy, włączając je w systematyczne działania na skalę krajową.
Autorzy raportu prezentują kontekst instytucjonalny otwartej nauki, analizują jej aspekty prawne i społeczne, przedstawiają istniejącą infrastrukturę oraz omawiają wyniki przeprowadzonych na potrzeby raportu badań polskich czasopism i naukowców.
Otwarta nauka na świecie
Otwarty dostęp do wiedzy jest od wielu lat istotnym elementem polityk instytucji naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych. Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym. Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; taki obowiązek nakładają m.in. National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie Research Councils. Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.
Również Komisja Europejska konsekwentnie prowadzi politykę otwartego dostępu, zalecając też państwom członkowskim opracowanie i wdrażanie strategii w tym zakresie. Zalecenie to oparte jest na założeniu, że swobodny dostęp do wyników badań przyczyni się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności europejskich gospodarek. Umożliwi też korzystanie z najnowszej wiedzy przedsiębiorcom, a także specjalistom takim jak lekarze czy nauczyciele oraz uczniom i studentom. Zdaniem Komisji wyniki badań finansowanych ze środków publicznych powinny być dostępne dla wszystkich obywateli. Dlatego w programie ramowym w zakresie badań i innowacji na lata 2014–2020, Horyzont 2020, Komisja nakłada na podmioty korzystające ze środków unijnych obowiązek udostępnienia w sposób otwarty wszystkich publikacji powstałych w ramach finansowanych w programie projektów.
Raport pod redakcją Jakuba Szprota został opracowany w ramach działań Platformy Otwartej Nauki przez zespół autorów z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (Andrzej Leśniak, Michael Morys-Twarowski, Krzysztof Siewicz, Michał Starczewski, Lidia Stępińska-Ustasiak, Jakub Szprot). Publikacja jest dostępna na licencji CC BY 3.0 PL. Można ją pobrać ze strony Platformy Otwartej Nauki.
