Otwarty dostęp do wiedzy naukowej staje się w Polsce coraz bardziej powszechny. Publikacje naukowe są jednak umieszczane w internecie przede wszystkim przez wydawców czasopism i samych naukowców. Niewiele instytucji naukowych prowadzi cyfrowe repozytoria, dzięki którym wszyscy zainteresowani mogą zapoznać się z ich dorobkiem. Raport “Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” opracowany przez działającą w ICM UW Platformę Otwartej Nauki, ma pomóc uczelniom i jednostkom naukowym w wypracowaniu strategii upowszechniania swoich osiągnięć w otwartym dostępie i wprowadzeniu ich w życie.

Kilka dni temu Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA), zrzeszające 850 uczelni z krajów europejskich, w tym z Polski 40 indywidualnych uczelni oraz KRASP, przyjęło  “Plan działania dotyczący wprowadzenia otwartego dostępu do publikacji naukowych”. Dokument ten wskazuje priorytetowe obszary działania, wpisując się w długofalową wizję otwartej nauki. Otwarta nauka – w szczególności otwarty dostęp – jest również jednym z priorytetów holenderskiej prezydencji w Radzie UE.

Zasady dotyczące udostępniania publikacji w sposób otwarty są przyjmowane przez instytucje na całym świecie. Serwis The Registry of Open Access Repository Mandates and Policies odnotowuje 724 instytucjonalne polityki dotyczące otwartego dostępu. Przyjmują je zarówno instytucje naukowe, oczekujące od swoich pracowników otwartego udostępniania publikacji, jak i instytucje finansujące badania, wymagające tego samego od grantobiorców. Głównym powodem tak powszechnego przyjmowania i wdrażania polityk otwartości są korzyści, z jakimi się one wiążą – tak dla instytucji, jak i indywidualnych naukowców. Otwarty dostęp zwiększa widoczność i łatwość wyszukiwania publikacji składających się na dorobek naukowy danej instytucji, a co za tym idzie – prowadzi do zwiększenia liczby cytowań i oddziaływania tych publikacji; ułatwia i przyśpiesza komunikację naukową oraz współpracę między różnymi podmiotami – zarówno z obszaru nauki, jak i spoza niego (np. naukowców z przedsiębiorcami); jest również skutecznym narzędziem promocji.

Również w Polsce prowadzone są działania, które mają przybliżyć instytucje naukowe do realizacji wizji otwartej nauki. W październiku 2015 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjął “Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”. Dokument ten zawiera między innymi zalecenia dla instytucji naukowych, którym rekomenduje się przyjęcie i wdrożenie polityki otwartego dostępu. W grudniu 2015 MNiSW zorganizowało szkolenia dla instytucji, które miały na celu przybliżenie przyjętej polityki.

Raport „Otwarty dostęp w instytucjach naukowych” poświęcony jest podstawowym zagadnieniom związanym z wdrażaniem otwartego dostępu na uczelniach i w jednostkach naukowych. W części pierwszej autorzy zarysowują światowe i lokalne tło: na wybranych przykładach omawiają funkcjonujące na świecie polityki otwartego dostępu oraz przedstawiają wyniki badania, które miało na celu zdiagnozowanie przekonań i oczekiwań dotyczących otwartego dostępu w Polsce. Druga część raportu to rekomendacje dotyczące najważniejszych aspektów wprowadzenia otwartego dostępu na poziomie instytucjonalnym: polityki otwartości i otwartego mandatu, działalności wydawniczej, repozytoriów instytucjonalnych oraz działań informacyjnych i komunikacyjnych. “Raport ma na celu ułatwienie instytucjom opracowania i realizacji własnych polityk. Powstał z myślą zarówno o tych uczelniach i jednostkach, które nie były dotąd aktywne w tym zakresie, jak i o tych, które wkroczyły już na ścieżkę otwartości, jednak chciałyby, aby ich działania były bardziej efektywne” – mówi Jakub Szprot, kierujący pracami Platformy Otwartej Nauki w ICM UW.

Raport pod redakcją Jakuba Szprota został opracowany w ramach działań Platformy Otwartej Nauki przez zespół autorów z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (Wojciech Fenrich, Tomasz Lewandowski, Krzysztof Siewicz, Michał Starczewski, Lidia Stępińska-Ustasiak, Jakub Szprot). Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 3.0 PL.

Raport można pobrać ze strony PON.